CÂY ĐỊA LIỀN

Địa Liền là một loại cây thuộc họ Gừng, có lá mọc sát mặt đất nên được đặt tên là Địa Liền.

Một số địa phương còn có tên khác: Thiền Liền, Sa Khương, Sa Kiến, Tam Nại, Sơn Nại.

Tên khoa học: Kaempferia galanga Zingiberaceae

Mô tả cây:  là một loại cỏ nhỏ, sống lâu năm, có thân rễ hình củ nhỏ, bám vào nhau, hình trứng. Lá mọc sát mặt đất, phiến lá bầu dục, cuối lá hẹp lại thành một cuống dài độ 1-2cm, mặt trên xanh lục và nhẵn, mặt dưới có lông mịn, có hai mặt đều có những điểm nhỏ, dài rộng gần bằng nhau, chừng 8 đến 15cm. Cụm hoa mọc ở giữa, không cuống, gồm 8 đến 10 hoa màu trắng với những điểm tím ở giữa. Cây quanh năm xanh tốt. Mùa hoa tháng 8 tháng 9.

Thành phần hoá học: có tinh dầu, trong tinh dầu thành phần chủ yếu là bocneola metyl, metyl p.cumaric axitetyl este, xinamic axit etyl este, pentadecan C₁₅H₃₂ xinamic andehyt và xineola.
Bộ phận dùng làm thuốc là thân rễ (củ)

Công dụng: có tác dụng có tác dụng giảm đau, chống viêm, hạ sốt; tác dụng kích thích long đờm, lợi tiểu, phối hợp với mật ong chữa ho và đau ngực.
Theo y học cổ truyền: Địa liền có vị cay tính ôn, quy vào hai kinh tỳ và vị, có tác dụng tán hàn, ôn trung, trừ thấp, bạt khí độc, được dùng chữa ngực bụng lạnh, đau, ỉa chảy, dùng làm thuốc kiện vị chữa chứng ăn uống khó tiêu và đau dạ dày. Xoa bóp dùng ngoài: chữa tê phù, tê thấp, đau nhức các khớp, chữa sâu răng...

Liều dùng: Ngày dùng 2 đến 4g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, thuốc viên hay hãm như pha chè mà uống. Còn dùng để cất tinh dầu.

 Kỹ thuật trồng, chăm sóc và thu hoạch:

- Chọn đất: đất thịt nhẹ, tơi xốp, thoát nước tốt, không ô nhiễm.

- Giống và kỹ thuật nhân giống: Củ Địa Liền thường thu hoạch vào tháng 12, được làm sạch rễ và đất, bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát. Khi đến thời vụ, tách từng củ đem ra trồng, đến tháng 3 củ bắt đầu nhú mầm.

Lượng giống trung bình từ 80 đến 90 kg/360 m² (2.500 kg/ha), chọn củ không bị sâu đem trồng, có thể bổ hốc hoặc trồng theo hàng. Hiện nay, có 3 giống đang trồng phổ biến là Địa Liền tía, Địa Liền trắng và Địa Liền giống Trung Quốc.

- Thời vụ trồng: Từ tháng 2 đến tháng 4, thích hợp nhất là vào tháng 3.

- Kỹ thuật làm đất: Chọn đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, thoát nước và đủ ẩm, được cày ải, bừa nhỏ, sạch cỏ dại, lên luống rộng 1,2 m, rãnh 40 cm, cao 35 cm thuận tiện cho việc tưới tiêu.

- Mật độ, khoảng cách trồng: khoảng cách 20 x 20 cm, mật độ 250.000 cây/ha hoặc khoảng cách 30 x 20 cm, mật độ 166.600 cây/ha.

- Kỹ thuật trồng: mầm giống được đặt theo rạch đã bón phân, phủ một lớp đất dày 2 đến 3 cm, sau đó phủ một lớp trấu mỏng để giữ ẩm.

- Phân bón và kỹ thuật bón phân: Lượng phân bón cho 1 ha: Phân chuồng hoai mục 15 đến 20 tấn, supe lân 800 đến 850 kg, đạm ure 300 đến 350 kg, kali 200 đến 250 kg; Bón lót toàn bộ phân chuồng + supe lân; Bón thúc: Sau mỗi đợt làm cỏ chia đều lượng phân đạm và kali để bón cho cây từ 2 đến 3 lần/năm.

- Chăm sóc: sau trồng 1 tháng cây đã có lá thật, cần làm cỏ kết hợp vun gốc và bón phân cho cây.

- Phòng trừ sâu, bệnh hại: Cây Địa Liền ít sâu bệnh hại, thường xuất hiện sâu ăn lá, sâu cuốn lá, rệp; có thể dùng các loại thuốc có nguồn gốc sinh học phun trừ.

- Thu hoạch: vào tháng 12 khi lá cây lụi, chọn ngày nắng, đào củ làm sạch đất rồi vận chuyển đến nơi tiêu thụ. Nếu làm giống thì chọn củ đồng đều, nhặt sạch rễ và đất rồi đem bảo quản để trồng vụ sau.  

Một số bài thuốc: 

1. Địa Liền 2g, Quế Chi 1g.

Hai vị tán nhỏ chia làm 3 lần uống trong một ngày, mỗi lần 0,5 hay 1g bột.

Công dụng: Dùng chữa ăn uống không tiêu, đau dạ dầy, đau thần kinh.

2. Chữa Cảm sốt, nhức đầu:

Địa liền 5g, Bạch chỉ 5g, Cát căn 10g.

Tán bột làm thành viên, uống. Có sản xuất viên Bạch Địa Căn

3. Địa Liền 4-8g

Sắc uống hoặc tán bột uống.

Công dụng: Dùng cho các trường hợp ngực bụng lạnh đau, tiêu hoá kém

4. Chữa Ho gà:

Địa liền 300g, lá Chanh 300g, vỏ rễ Dâu (tẩm mật ong) 1000g, Rau sam tươi 1000g, Rau má tươi 1000g, lá Tía tô 500g, đường kính vừa đủ, nấu với 12 lít nước, có còn 4 lít. Trẻ em mỗi ngày uống 15-30 ml.

5. Rượu xoa bóp:

Rượu Địa liền: ngâm củ Địa liền xắt nhỏ trong rượu (40-50 độ), trong 5-7 ngày.

Dùng xoa bóp, hoặc có thể uống làm bớt nhức mỏi gân cốt, xương khớp, giảm đau lưng và làm cho máu huyết lưu thông.

Lưu ý: Khi dạ dày nóng rát không nên dùng (uống) Địa Liền./.

                                                                                                       TRƯƠNG LONG